Van Martyn Rady, hoogleraar Centraal-Europese geschiedenis aan het University College London, werden twee werken, die beiden de Habsburgers tot onderwerp hebben, in het Nederlands vertaald. Het rijk van de Habsburgers. Een duizendjarig vorstengeslacht verscheen oorspronkelijk in de bekende Engelstalige reeks A Very Short Introduction van Oxford University Press in 2017, waarin specialisten een onderwerp in een beknopt bestek behandelen. In dit geval synthetiseert Professor Rady de duizendjarige geschiedenis van de Habsburgers in iets meer dan tweehonderd bladzijden.
In het inleidend hoofdstuk schetst de auteur de krachtlijnen. De Habsburgse dynastie wist haar ‘landen’ door verovering, maar vooral door een uitgekiende huwelijkspolitiek uit te breiden: ‘Laat anderen oorlog voeren. Jij gelukkig Oostenrijk trouwt.’ Die zogenaamde Hausmacht was een multinationaal rijk, maar bleef in wezen een personele unie, waarvan de eenheid tussen ‘onze landen’ erin bestond dat ze onder dezelfde heerser stonden. De dynastie slaagde vanaf 1438 de door de zeven keurvorsten verleende keizerstitel van het Heilig Roomse Rijk in de familie te houden, totdat Napoleon haar in 1806 dwong het keizerrijk op te heffen, waarna de Habsburgers de titel ‘keizer van Oostenrijk’ gingen dragen. Nooit vielen de Habsburgse bezittingen volledig samen met het Duitse keizerrijk.
Het tweede hoofdstuk vangt aan met de bescheiden oorsprong en eindigt met het ‘rijk waar de zon nooit onderging’ van Karel V, die zich genoodzaakt zag dat rijk te verdelen over twee takken van de familie. Het derde hoofdstuk laat zien dat de Habsburgers territoria verzamelden, maar ze niet verenigden. Het bleef een samengestelde monarchie ‘alsof de koning die ze bij elkaar hield, slechts de koning van elk afzonderlijk was’. Het vierde hoofdstuk gaat in op hun engagement in dienst van het katholieke geloof in de 16de en 17de eeuw. Ze stopten de Osmaanse expansie, steunden manu militari de contrareformatie, lokten daardoor de Dertigjarige Oorlog uit en begonnen met de herovering van Hongarije op de Osmaanse Turken. Het vijfde hoofdstuk behandelt het verlicht despotisme in de figuur van Jozef II(1780-1790), bekend als de keizer-koster, en de reactie daarop vanaf de zogenaamde biedermeiertijd. Het zesde hoofdstuk verhaalt de meer dan zestig jaar durende regering van Frans Jozef (1848-1916). Het sluit af met een scherpzinnige benadering van de nationaliteits- en identiteitskwestie in het multinationale rijk. Het laatste hoofdstuk behandelt de Eerste Wereldoorlog, die de inherente zwakte van de multinationale Dubbelmonarchie liet zien, wat leidde tot de opheffing ervan in 1918.
In een terugblik waarschuwt Martyn Rady voor anachronistische interpretaties. De Habsburgse monarchie beantwoordde niet aan het in de vroegmoderne tijd in opgang zijnde ideaal van een gecentraliseerde staat. Dat was niet wenselijk, maar ook niet mogelijk, maar de dynastie speelde wel bijna een millennium een bepalende rol in Europa. Historische kaarten, een stamboom en kleurenafbeeldingen maken van dit boek een toegankelijk werk.
Toch een bedenking. Deze synthese heeft overwegend aandacht voor de Midden-Europese of Duitse of Oostenrijkse tak van de Habsburgers, terwijl de Spaanse tak vanaf Filips II tot Karel II het met veel minder aandacht moet stellen.