Identiteit. Vertaald uit het Frans en van een nawoord voorzien door Martin de Haan

‘Identiteit’ (1998) was de tweede, in het Frans geschreven roman van Milan Kundera. In 1975 had de Tsjech zich als balling in Parijs gevestigd. De succesrijke ‘Tsjechische’ romans (‘De ondraaglijke lichtheid van het bestaan’, ‘Het boek van de lach en de vergetelheid’) hadden zijn communistische vaderland als achtergrond. In ‘Identiteit’ zijn de personages twee modale Fransen. De korte roman wordt geschraagd door de filosofische thematiek (altijd impliciet en verwerkt) en de fugatische constructie. Die zijn belangrijker dan de magere verhaallijn. Jean-Marc en Chantal zijn een solide en verliefd paar. Chantal is wat ouder dan haar minnaar en leeft gescheiden van haar echtgenoot, nadat ze, na de dood van haar kind, weigerde te beginnen aan een nieuwe zwangerschap “om te vergeten”. Jean-Marc is een randfiguur zonder welomlijnde ambities en die uit idealisme aan een artsenstudie begon. Die brak hij af na een les in anatomie, omdat het vergankelijke mensenlichaam hem afstootte. Als adolescent zag hij in het menselijke oog een spiegel van de ziel, totdat een knipperend ooglid hem daarvan afbracht. Op een dag laat Chantal zich in een banaal gesprek ontvallen dat mannen niet meer naar haar kijken. Dat blijkt niet zo te zijn als zij liefdevolle en gedetailleerde brieven van een bewonderaar ontvangt. Chantal heeft het raden naar de afzender, en zwijgt over de brieven, totdat ze ontdekt dat de vermoedelijke brievenschrijver Jean-Marc zelf is, die op een ‘veilige’ manier aan haar verlangens tegemoet wil komen. Als Jean-Marc ontdekt dat Chantal de brieven verborgen heeft, groeit bij hem het wantrouwen en de jaloezie. Hij wordt opnieuw een buitenstaander. Tijdens een reis naar Londen belandt Chantal in een parenclub waar ze als naakte gevangene aan vernedering is overgeleverd. Jean-Marc die haar gevolgd was, zit buiten, machteloos op een bank. Droom of werkelijkheid? Het verrassende slot geeft een subtiel en dubbelzinnig antwoord. ‘Identiteit’ is het verhaal van een liefde en haar constante bedreigingen. Verzwijging of ontrouw wijzigen de identiteit van de geliefde, die niet meer als dusdanig, dus als een ander, een vreemde herkend wordt. Is hij of zij nadien nog wel dezelfde? Is ons uit de liefde ontwakende ik ook nog identiek aan zijn voorganger? Hoe dierlijk-onpersoonlijk zijn onze emotionele impulsen? Bedenkingen van de personages over hedendaagse vriendschap (“Wij gaan door het leven zonder grote gevaren, maar ook zonder vriendschap”), conformisme (‘Je conformeren, is dat niet toenadering zoeken tot andere mensen?’) of verveling (“Het was de confrontatie van het bestaan met de tijd als zodanig; en ik begreep dat die confrontatie verveling heet”) zijn verbonden met de ontwikkeling van hun relatie, die meer op een ontrafeling lijkt. Martin de Haan zorgde voor een nawoord bij een roman die volgens deze vertaler “oneindig veel mogelijke romans bevat. Een roman zonder identiteit’.