De Vlaamse regering besloot in de zomer van 2019 een Canon van Vlaanderen op te stellen; een lijst van wat uit de geschiedenis van Vlaanderen het onthouden waard leek, en van wat uit de historische rijkdom op cultureel vlak in Vlaanderen door iedereen zou moeten worden gekend. Zonder twijfel was dat de meest opvallende beslissing van het nieuwe Vlaamse regeerakkoord. Het opstellen van de Canon was zonder meer een politiek feit. Het idee om een Canon te lanceren, komt uit Nederland overgewaaid. Toch is er een belangrijk verschil. Bij onze Noorderburen zetten de historici zich aan het werk, omdat zij in de eerste plaats bezorgd waren over de dalende interesse en geschiedeniskennis bij scholieren. In Vlaanderen daarentegen komt het initiatief van bovenaf, meer bepaald vanuit een politieke partij (lees N-VA). Minister-president Jan Jambon verklaarde dat de Canon de Vlaamse identiteit diende ‘te bevorderen. De N-VA is de grootste partij in deze regio en de versterking van de identiteit staat in ons programma’ (De Standaard, 31 december 2022).
Nog vooraleer het Canon-boek verscheen werd het initiatief al de grond ingeboord in een breedvoerig pamflet, Een canon van Vlaanderen. Motieven en bezwaren van de hand van drie academici Jo Tollebeek (Leuven), Marc Boone (Gent) en Karel van Nieuwenhuyse (Leuven) dat in september 2022 verscheen. Reden was dat het initiatief tot de Canon niet lag bij beoefenaars van de wetenschap of bij de onderwijswereld, maar bij politici, ‘die de geschiedenis en de politiek bij elkaar brachten, vanuit de politiek’ (11). Reden genoeg om het gehele canonproject, nogmaals zonder dat ze er een letter van gelezen hadden, meteen naar de prullenmand te verwijzen. Bovendien hield de Canon voor het trio sowieso een ‘vervlaamsing van het verleden in’, en was het een uiting van ‘identitaire obsessie’ (48).
En nu komen we tot het boek. Niettegenstaande de Vlaamse regering voorzag in een ruime subsidie is het boek eerder sober uitgegeven. Toegegeven het werd ruimschoots van kleurenillustraties voorzien en verscheen op een groot formaat (26 x 21 cm) maar een Franse titelpagina, zoals ieder ‘ernstig’ boek bezit, ontbreekt. Kon de omslag van het boek werkelijk niet voorzien worden van flappen, zodat het geheel wat meer allure kreeg? Was dat niet mogelijk ondanks de toch wel ruime toelage van de Vlaamse overheid?
Het Canonproject is tweeledig: een boek en een webstek die constant bijgewerkt wordt of zo is althans de bedoeling. Het boek —het beoordelen van de webstek laten we graag aan anderen over— bestaat uit zestig zogeheten ‘vensters’.
In zijn woord vooraf benadrukt commissievoorzitter, de katholieke professor Emmanuel Gerard dat de Vlaamse Canon geen poging was om de Vlaamse eigenheid te definiëren. Uitdrukkelijk wordt gesteld dat de Canon bedoeld is voor iedereen die in Vlaanderen woont, en voor iedereen die zich voor Vlaanderen en België interesseert; voor een zo breed mogelijk publiek, dus.
De chronologisch gerangschikte ‘vensters’ leiden evenmin naar een onmiskenbaar doel: de onafhankelijke Vlaamse staat. Het is een zaak van collectief geheugen, aldus Gerard, niet van identiteit. De academische auteurs van het Canon-pamflet hadden juist hiervoor gewaarschuwd. In feite bestaat het boek uit een mix van rijk geïllustreerde bijdragen waarin eenieder wel zijn gading kan vinden. In de negenkoppige commissie zaten slechts twee historici: Gerard zelf en de Gentse marxist Jan Dumolyn (actief in de PvdA) — in Het Verhaal van Vlaanderen trad hij al op als aangename verteller over de Middeleeuwen. De rest bestaat uit wetenschappers van diverse kunde; ook zitten er enkele politiek correcten en wokers tussen. In geen geval mochten er flaminganten in de commissie zetelen. Nu, die vallen er ook niet te bespeuren. Jammer dat we niet mogen weten, wie welk stuk geschreven heeft.
Met de aanwezigheid van niet-historici kom je tot verrassende vaststellingen. Voor de hand liggende keuzes zijn bijdragen over Tongeren en Ambiorix, Karel de Grote, de Guldensporenslag, de Beeldenstorm, de vrijmaking van de Schelde, de Code van Napoleon en de vastlegging van de taalgrens. Verrassend zijn bijdragen over het treurende ouderpaar door Käthe Kollwitz op het Duitse kerkhof van Vladslo en dus bijvoorbeeld geen bijdrage over het zwaar geteisterde Ieper of de Frontbeweging, Meensel-Kiezegem, Mule Jenny, Marie Belpaire en het kookboek van de Boerinnenbond. De Canon is beslist geen galerij der groten geworden. Zo zijn er voor de culturele wereld bijdragen over de Brabander van Duitse afkomst Peter Paul Rubens, James Ensor, het Mechels Koorboek en De Leeuw van Vlaanderen. Van sommige figuren vraag je je af of ze niet door andere vervangen konden worden. Waarom wel een bijdrage over Jacques Brel en zijn haatlied Les flamingants en niet over Will Tura bijvoorbeeld? Ook Hugo Claus staat er in. Van beter geschikte kandidaten als Guido Gezelle, Stijn Streuvels, Willem Elsschot, Paul van Ostaijen en Louis Paul Boon ontbreekt ieder spoor. Wat is er nu specifiek Vlaams aan bijdragen over de pil, het homohuwelijk, de euro en de Reuzenstoet van Borgerhout (het carnaval van Aalst was blijkbaar taboe). Tevens wordt de multiculturele wereld tevreden gesteld door blikvangers als Paul Panda Farnana (kolonialisme in Congo), Rock Werchter en ‘De wereld in Vlaanderen’. Een stuk over ‘De jeugdbeweging van Jozef Cardijn’ ontbreek niet maar een aparte bijdrage over het Vlaams-nationalisme valt nergens te bespeuren. Het verhaal van Vlaanderen van Tom Waes was dan toch beter. Daar kwam het thema wel aan bod. Het Vlaams natiegevoel moest blijkbaar zoveel mogelijk onder het tapijt gehouden worden.
Beweren dat een bepaalde Vlaamse regeringspartij haar stempel op het project drukte, mogen we thans wel richting Fabeltjeskrant sturen.
Oh ja, nog dit. Tot mijn ergernis diende ik vast te stellen dat de auteurscommissie opteerde voor een Frans register en niet voor een Nederlands register. Dus ‘Frans van Cauwelaert’ is in het register van het Canonboek terug te vinden als ‘Van Cauwelaert, Frans’ (= fout) en niet als ‘Cauwelaert, Frans van’ (=goed), zoals dat gebezigd wordt door iedere ernstige uitgever in de Lage Landen. Was er dan geen som voorzien om een eindredacteur te betalen?
De Canon is een instrument voor pedagogie en feitenkennis maar binnen een jaar, vrees ik, zal er nog maar zelden over gesproken, geschreven worden. Het boek was duidelijk bedoeld om zoveel mogelijk mensen tevreden te stellen maar het resultaat is nu, dat niemand, buiten de initiatiefnemers dan, er helemaal tevreden over is. Ik durf te voorspellen dat de Vlaamse identiteit door deze Canon niet bepaald bevorderd zal worden.