Romans (vert., aantekeningen en naw. Aai Prins)

Na de uitgave van de “Verhalen” in 2019 vertaalde Aai Prins ook de romans van Platonov, zodat nu het gehele prozawerk van deze Russische auteur in een nieuwe Nederlandse vertaling beschikbaar is. Volgens de vertaalster was Platonov ‘de grootste waarlijk communistische schrijver die de Sovjet-Unie heeft voortgebracht.’ Andrei Platonov (1899-1951) werd in de buurt van Voronezj, een stad in het zuiden van Centraal Rusland, geboren als zoon van een metaalarbeider. Door zelfstudie bracht hij het uiteindelijk tot ingenieur. Hij was van proletarische afkomst en een overtuigde, maar kritische communist. Hij aarzelde niet kritiek te leveren op de in zijn ogen slechte kanten van de revolutie. Platonov bleef trouw aan het communistische regime ondanks het feit dat hij door datzelfde regime in zijn literaire ambities werd tegengewerkt. Afgezien van enkele verhalen werd de publicatie van zijn werk voortdurend door de censoren tegengehouden. Pas na zijn dood en tegen het einde van de Sovjet-Unie werd zijn werk gepubliceerd en werd duidelijk welke grote schrijver de Russische censuur jarenlang het zwijgen had opgelegd. Het is een wonder dat Platonov de Stalin-terreur heeft overleefd, terwijl zovelen van zijn collega-schrijvers werden vermoord. Het regime trof hem wel door zijn vijftienjarige zoon Platon te arresteren en in een strafkamp te plaatsen. Drie jaar na zijn vrijlating overleed de jongen aan tuberculose.

Het deel “Romans” van Platonov omvat “Tsjevengoer”v(1926-1929), “De bouwput” (1929-1930, “Brood en lezen, Dzjan” (1935) en het onvoltooide “De gelukkige Moskou” (1933-1936). Van de omvangrijke roman “Tsjevengoer” werden enkele hoofdstukken in een tijdschrift gepubliceerd, maar de censuur verhinderde integrale publicatie. In deze roman geeft Platonov een beeld van het opkomend communisme op het Russisch platteland. Hij doet dat op een satirische, niet zelden absurdistische manier. Een groepje proletariërs verjaagt en vermoordt de bourgeoisie van het plaatsje Tsjevengoer en vestigt er het communisme. Zij halen van elders arme kanslozen om in Tsjevengoer te leven en te profiteren van het communisme. Maar de proletariërs weten totaal niet hoe ze een communistische gemeenschap moeten inrichten en dat leidt tot vele vermakelijke en absurde situaties. Het beeld dat Platonov schetst kan bepaald niet dienen als reclame voor de revolutie. Het is daarom niet te verwonderen dat van de roman slechts enkele hoofdstukken werden gepubliceerd. Teleurgesteld over de beslissing van de censoren wendde Platonov zich tot Maksim Gorki, hoofd van de Russische Schrijversbond. Deze antwoordde hem: ‘Uw roman is bijzonder interessant. […] Maar bij alle ontegenzeggelijke kwaliteiten van uw werk denk ik niet dat ze de roman zullen drukken en uitgeven. Uw anarchistische geesteshouding, die uw aard aankleeft, staat dat in de weg.’ Platonov kon blijkbaar niet begrijpen dat zijn satirische, kritische roman niet paste binnen de propaganda van de communistische partij. Dit gold nog sterker voor de novelle “De bouwput” waarin een groepje arbeiders zwoegt om het fundament te leggen voor een enorm proletarisch woonoord. Platonov beschrijft in dit verhaal ook hoe boeren op het platteland hun vee slachten en opeten om te voorkomen dat ze moeten meedoen aan de collectivisatie. Ook verstoppen ze hun vrouwen omdat ze denken dat die in de communistische maatschappij ook gemeenschappelijke bezit zullen zijn. Op deze zeer vermakelijke manier schetst Platonov de eerste jaren van het communisme in Rusland. De kritische en ironische romans van Platonov voldeden niet aan de literaire normen van het Stalin-tijdperk, maar vormen nu een grote aanwinst voor de Russische Bibliotheek.