De Vlaamse Beweging is niet weg te denken uit de geschiedenis van Vlaanderen en België. Ze liet diepe sporen na. In twee eeuwen tijd ontwikkelde ze zich van een overwegend culturele onderneming tot een politieke massabeweging, die de samenleving grondig veranderde. Van spellingregels tot de federale structuur van het land, van Nederlandstalig onderwijs en regionale politieke partijen, van straatnamen en studentenliedjes tot zwart-gele verkeerspaaltjes. De publieke ruimte draagt tegenwoordig in tal van opzichten de sporen van het historische project van de Vlaamse Beweging. Politiek, kunst, economie, recht, media, onderwijs, studentenverenigingen, ... ze bestrijkt nagenoeg alle domeinen van ons maatschappelijk leven.
“De Encyclopedie van de Vlaamse Beweging” beschrijft niet alleen een geschiedenis. Zelf heeft ze ook een geschiedenis. In 1973/1975 rolde de eerste editie van de encyclopedie van de pers. Het was een groots opgezet werk en omvatte twee dikke boekdelen op luxepapier, 2000 pagina’s met een zwart-gele stofwikkel. De 430 medewerkers brachten voor het eerst een schat aan informatie bijeen met in totaal 2600 lemma’s en een zestigtal overzichtsartikelen.
Al snel na de publicatie van het tweede boekdeel drongen zich ideeën voor aanpassingen, aanvullingen en correcties op. Toch zou het nog 25 jaar duren eer er een tweede editie kwam: “De Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging”. Deze verscheen in 1998 en omvatte drie stevige boekdelen, gedrukt op een soort bijbelpapier. De twee encyclopedieën werden door Lannoo uitgegeven. “De Nieuwe...” bevatte 3670 lemma’s, waaronder 81 grote overzichtsartikelen. Het naslagwerk werd uitgegeven met steun van de Vlaamse overheid. Meer dan de vorige uitgave had de verwetenschappelijking van het naslagwerk zich doorgezet. Allerlei mythes werden ontkracht, alsook komaf gemaakt met de nationalistisch geïnspireerde historiografie. Dat alles kwam het historisch onderzoek ten goede. De NEVB werd het vlaggenschip van het kritisch historisch onderzoek van de Vlaamse Beweging.
Na 2000 veranderde onze maatschappij in een haast revolutionair tempo. De digitale wereld deed zijn intrede en het papieren boek diende een stap achteruit te zetten, wat niet door iedereen gewaardeerd werd. Ook de NEVB werd hierdoor getroffen. Met andermaal de steun van de Vlaamse overheid werd er geïnvesteerd in een digitale versie van de encyclopedie, die voor iedereen toegankelijk zou zijn/is. Zo kwam de derde versie tot stand, “De Digitale Encyclopedie van de Vlaamse Beweging”. Deze telde 4000 lemma’s en een negentigtal syntheseartikelen. Zo’n vierhonderd personen werkten eraan mee. Zowel op inhoudelijk als op vormelijk niveau is ze schatplichtig aan haar twee grote voorgangers, maar er wordt ook veel aandacht besteed aan nieuwe onderwerpen en benaderingen. Ook telt deze DEVB, die voortdurend zal bijgewerkt, geactualiseerd en aangevuld worden, heel wat meer illustraties dan haar twee voorgangers.
Bij de DEVB hoort ook een stevig boekwerk bestaande uit een voorwoord, een historische inleiding door Bruno de Wever, een reeks met de belangrijkste overzichtsartikelen en twee flinke katernen met illustraties. Lezenswaardig is zeker het epiloog van Ludo Simons, waarin hij op zijn manier herinneringen ophaalt, gekruid met anekdotes, aan de drie uitgaven van “De Encyclopedie...” waaraan hij meewerkte. Bibliografie, register en auteursbiografieën sluiten het verzorgd uitgegeven boekwerk af. Hoeft het gezegd dat mijn voorkeur nog steeds uitgaat naar het papieren boek, hoewel een digitale encyclopedie nooit eindig is en toch wel allerlei voordelen biedt. We maken dan ook zeker graag een uitzondering voor deze waardevolle en bruikbare DEVB, maar zullen “De synthese” blijvend koesteren.