Ondraaglijke lichtheid

‘Ondraaglijke lichtheid’, het essay waarin Ilja Leonard Pfeiffer het heeft ‘over het nut en nadeel van de ironie voor het leven’ (zo luidt de ondertitel blijkens de titelpagina, op het omslag wordt een variant aangereikt, daar is er sprake van de ‘ironie van het leven’), verscheen in 2019 en is nu aan een vijfde druk toe. Uitgangspunt van zijn verhandeling is het traktaat van S. Kierkegaard over ironie, waaruit Pfeijffer overigens ter afronding van zijn eigen verhandeling een passus overneemt. De klassieke definitie van ironie in engere zin komt volgens Pfeijffer hierop neer: ‘een ironische uitspraak is een uitspraak die, letterlijk geïnterpreteerd, het tegenovergestelde betekent van wat de spreker werkelijk wil zeggen.’ (p. 17) Duidelijk is dat vandaag de dag in de traditionele en sociale media ironie steeds vaker verkeerd wordt begrepen. Meer nog: ‘het gebruik van ironie in het publieke debat is min of meer een garantie geworden voor gelazer’ (p. 36), ‘in het publieke debat wordt ironie nauwelijks nog begrepen’ (p. 40). Nadrukkelijk staat Pfeijffer stil bij de kritiek op de ironische levenshouding zoals die onder meer werd geformuleerd door Christy Wampole in haar in 2012 in The New York Times verschenen artikel ‘How to Live without Irony’ en waarin ze ervoor pleit dat we van de ironie weg moeten bewegen en ‘dat we moeten zeggen wat we menen en menen wat we zeggen.’ (p. 70) In ‘De herontdekking van de ernst’, de epiloog bij zijn essay, wijst Pfeijffer erop dat hij door het schrijven van dit essay  doordrongen is geraakt van de destructieve gevolgen van een overvloed aan ironie. Zijn besluit luidt dan ook: ‘Ironie is, hoe mooi zij ook is en hoe verleidelijk zij ook kan dansen, niet wat wij op dit moment nodig hebben. De wereld zou gebaat zijn bij een herontdekking van de ernst.’ (p. 97)

Het is meer dan een vaststelling, het is de gegronde overtuiging van de schrijver en denker die Ilja Leonard Pfeijffer blijvend kenmerkt.